امتياز و شاخص برجسته استاد حكيمي؛ نقطه جدايي او از شهيد مطهري

البته در روزهاي اخير صحبت هاي زيادي درباره شخصيت او مطرح شده است و اين بحث ها در روزهاي آينده ادامه خواهد داشت كه بسيار ارزشمند است. اما آنچه مي گويم ممكن است به طرق مختلف باشد. پروفسور حكيمي در سه زمينه دروس مدرسه و آشنايي با معارف اسلامي سخت كار كرده بود و متخصص بود. يكي از آنها در زمينه فقه و اصول بود كه حدود 10 سال در دوره هاي خارجي استادان بزرگي مانند آيت الله ميلاني شركت كرده بود و در اين زمينه ها مهارت يافته بود. حوزه دوم حوزه الهيات بود كه در بحث هاي مذهبي نيز متخصص بود. حوزه سوم حديث بود. او در سه زمينه پژوهشگر و انديشمند بود و همچنين مباحث كتبي داشت.

امتياز استاد حكيمي چيست؟
اما هيچ يك از اين سه محور ، شخصيتي تأثيرگذار در حوزه علمي وي نبوده و نيست. نه شخصيت فقهي او به سبك فقهي است و نه شخصيت ديني و حديثي او. استاد حكيمي در اين جنبه ها ممتاز نيست و البته اينطور نيست كه در اين جنبه ها كار نكرده يا آثار ارزشمندي از خود بر جاي نگذاشته است. در مورد همان مكتب جدايي ، كه اثر را به همين نام نوشت ، و اين اصطلاح نيز يكي از اختراعات آنها است ، آنها يك منبع قوي براي مكتب جدايي هستند ، كه مي توان با شواهد مختلف ادعا كرد كه مي توان از كتاب ها و سنت ها يا از ايده هاي انديشمندان اسلامي جمع آوري كرد. اما در اين زمينه ، اختراع استاد حكيمي نيست ، بلكه سخنان و نظرات اساتيد آنها است كه اثري ارزشمند است.

اما مزيت ويژه اين استاد چيست؟ تصور من اين است كه ما نبايد استاد حكيمي را از نسل فقها ، قصه گوها يا علما ناديده بگيريم و نبايد ريشه هاي فكري او را با اين جريانات گره بزنيم ، هرچند آنها در اين علوم متخصص بودند. او فرزندي از طبيعت ديگر است و ذهنش در سرزمين ديگري رشد كرده است ، و ناگهان علاقه زيادي به اين جنبه متصل مي شود و آن اين است كه ما بايد سابقه و نسب او را در دوران اصلاحات در نظر بگيريم. افرادي مانند سيد جمال الدين اسدآبادي ، كه دغدغه اصلاح انديشه ديني را داشت ، وضعيت جامعه اسلامي را مشاهده كردند و سعي كردند زندگي مسلمانان را اصلاح كنند. استاد حكيمي دغدغه اصلي اين موضوع بود و من او را در اين زمينه بسيار مي دانم.

دو اعتراض كه حكيمي در بين مسلمانان ديد
ما در اين دوره تعداد كمي از علما و انديشمندان اسلامي نداريم ، اما چند انديشمند با نظرات استاد حكيمي داريم. بنابراين ، اين امتياز بايد در نظر گرفته شود. حكيمي در ميان مسلمانان دو ايراد ديد.اول ، او معتقد بود كه مسلمانان از تفكر ناب اسلامي فاصله گرفته اند. انديشه اسلامي يا دانش مسلمانان تركيبي از اسلام و غير اسلام است و عناصر انديشه غير اسلامي در ميان مسلمانان به عنوان اسلام شناخته مي شوند و بايد به اسلام واقعي تبديل شوند. كتابي كه او در دهه هاي آخر عمر خود گذرانده ، الحيات ، با اين ايده نوشته شده است كه بايد به كتاب و سنت بازگرديم و ببينيم كتاب و سنت درباره انسان و زندگي انسان چه مي گويد.

اما حكيمي تنها متفكري نبود كه كتابها را مرور كرده و به ايده هاي روانشناختي پرداخت. حكيمي همچنين متفكر اجتماعي بود و شما وضعيت جامعه را ديديد و معتقد بود كه جامعه ما به وضوح اسلامي است ، اما ما عملاً با ويژگي هاي اسلامي فاصله داريم. بنابراين ، او همچنين اين مسئله را مطرح كرد كه مشكل زندگي مسلمانان ما كجاست. اين دوره كارشناسي ارشد كار علمي و اجتماعي بود. آثار او را نيز بايد به اين شكل درك كرد. به عنوان مثال ، يكي از موضوعاتي كه وي به آن علاقه داشت و در آثار مختلف مطرح كرد ، بحث كشيشان بود. بسياري درباره روحانيت نوشته اند ، اما ديدگاه آنها معمولاً اين است كه روحانيت سازماني است كه از خود در برابر دشمنان خود دفاع مي كند ، اما نگاه هوشمندانه متفاوت بود. او درباره اين نهاد بحث كرد ، اما نظرش درست بود و كاستي ها و كاستي ها را ديد و درباره اصلاح اين كاستي ها اظهار نظر كرد.

نگاه اصلاح طلبانه به روحانيت
در ابتداي پيروزي انقلاب بود كه وي در حوزه اي به نام مقدمه پاستور گلد سخنراني كرد و بعداً بحث را در كتاب ارائه كرد. اگر مي بينيد كه او قبل از انقلاب كتابي درباره شيخ آق بزرگگ تهراني يا كتابي درباره سيد جمال و ميرزا شيرازي مي نويسد ، به خاطر ديدگاه هاي اصلاح طلبانه او در مورد روحانيت است. حكيمي نتيجه گرفت كه ايراد اساسي زندگي مسلمانان ما اين است كه عنصر اساسي انديشه اسلامي از بين ما رفته است و عنصر اصلي مسئله عدالت و برابري است.

عدالت و برابري ، همانطور كه استاد حكيمي فكر مي كند ، هم در فقه ما و هم در جامعه ما از بين رفت و دغدغه او عدالت بود و به اين نتيجه رسيد كه ما بايد بر اساس عدالت به كتاب و سنت و دين برسيم. درك كنيد ، و جامعه بر اساس عدالت حكومت مي كند محصول تلاش آنها در سالهاي زندگي دانشگاهي ، كتاب زندگي است كه با همين تشويق و نيت نوشته شده است. موضوع اصلي در اين كتاب ، مسئله عدالت است.

عدالتي كه استاد حكيمي از آن حمايت مي كرد ، عدالتي بود كه در متون ديني به كار مي رود و او زمان زيادي را صرف استخراج اين متون از منابع مختلف كرد. در طول قرنها ، ما داستانهايي داشتيم كه متون مربوط به قواعد فقهي را ارائه مي داد ، مانند Clini در قهوه قهوه و سپس داستانها تا انتها ، هنگامي كه آخرين صاحب ساز War است ، كه در هر فصل همه داستانهاي مرتبط را جمع آوري مي كند. به موضوع و آنها را به فقه مي دهد. با اين حال ، نشان دادن الگوي زندگي مسلمانان براي مرحوم حكيمي كافي نبود و بنابراين سعي كرد الگويي از قرآن و سنت براي زندگي بر اساس اسلام ارائه دهد.

وي در اين زمينه از آيات قرآن غافل نشده است ، برخلاف ساير منابع كه فقط جنبه حديث دارد ، ابتدا آيات را نقل مي كند و سپس به روايات مي پردازد. او داستانها را دنبال كرد و سپس توضيحات خوبي در مورد اين سنتها در بخشهاي مختلف ارائه داد. او نه تنها يك هدف علمي را دنبال مي كرد ، و اين كار را با همان غيرت قبلي انجام مي داد ، اما اين بدان معنا نيست كه پروژه اي كه استاد حكيمي براي ارتقاي دانش خود از دين و زندگي ديني دنبال كرده بود ، موفق بود. او اولين گام ها را برداشت و ما بايد درك كنيم كه هنوز بايد قدم هايي برداشته شود و كساني كه به اين آرمان و هدف اهميت مي دهند بايد گام هاي بعدي را بردارند. كار او جمع آوري ، تدوين و تدوين بود كه كار سنگين و عظيمي بود. او اين كار را با كمك دو برادر كوچكترش انجام داد ، اما هنوز دو شكاف در اين كار باقي مانده است و الحيات به دو س questionsال پاسخ نمي دهد و دو مرحله ديگر از اين كار بر روي زمين باقي مي ماند.

نقطه تفاوت روش انديشمندان مانند شهيد مطهري و حكيمي
اولين قدم بررسي و تحليل اين است كه كدام يك از اين متون معتبر هستند و كدام يك معتبر نيستند و مشخص مي شود كه چگونه اختلافات در اين متون بايد برطرف شود و چگونه بايد اين كار را انجام داد. البته ، آنها در پايان فصل ها تأثيرات كلي دارند ، اما نياز به تحقيق در مورد هر يك از اين متون وجود دارد. استاد حكيمي بيشتر نظريه پرداز بود تا نظريه پرداز. عدالت به عنوان يك ايده مقدس و يك ايده آل والا و عالي انساني و اسلامي ارائه مي شود و او اين ايده و آرمان را زنده و زنده نگه مي دارد ، اما اين ايده بايد در سطح زندگي مردم درك شود يا در كتب فقهي گنجانده شود. ناپديد مي شود. يك ايده آل و يك نظريه وجود دارد كه دلايلي دارد و راهي براي اثبات آن وجود دارد.

دومين خلأ در اين بحث اين است كه آنچه استاد درباره عدالت ارائه مي دهد ، با همه ارزشهايش ، فقط در حوزه متون ديني است. با اين اوصاف ، اين عدالت خود را به عنوان يك مسئله روايي معرفي مي كند كه ما آن را شرع مي ناميم. اما آنچه گفته نمي شود مباني منطقي عدالت است. هنر متفكران بزرگي مانند شهيد مطهري تلاشي براي اثبات اصول منطقي بود.

البته ، تمايز حكيم نه تنها نظريه هاي او ، بلكه نظريه هاي او با درد تركيب شده است ، و او يك دانشمند دردناك بود ، اما آيا اين آموزش واقعيت هاي جامعه و دانش مبتني بر درد ، راه حل كافي براي مشكل تناسخ به ما ارائه مي دهد؟ ؟ شي و تبعيض؟ و تبعيض؟ اين سنتها به مسئله امروز ما اشاره مي كند يا نه ، و اينجاست كه راه متفكراني مانند شهيد مطهري آنها را از حكيمي جدا مي كند. بنابراين تجزيه و تحليل دوم اين است كه ما بايد ببينيم اين داستانها امروز چه فايده اي براي ما دارند.

ريشه زندگي در اصلاحات اصلي الهياتي است ، نه به عنوان تحقيقات علمي. اين يك اقدام علمي است ، اما انگيزه ها انگيزه هاي اصلاح طلبانه هستند و امتياز اين شخصيت بزرگ توجه به موضوع اصلاح در فهم ديني و اصلاح در شرايط اجتماعي است. بنابراين كتابهاي او درباره بيان و تشويق دردي است كه بايد كاري انجام داد.

* سخنراني هاي خارج فقه امروز ، سپتامبر 1400 II